شاید از خودتون بارها پرسیده باشین اهرم چیست؟
به بیان ساده اهرم وسیله‌ای است که کمک میکند، راندمان یا کارایی را تا حد زیادی بالا ببریم.
در این مقاله راجع به موضوعی صحبت خواهیم کرد که در بازار سرمایه به اهرم معروف است. سازوکاری که کمک میکند سود بسیار بیشتری را از سرمایه‌گذاری نصیب‌تان شود؛ یعنی اعتبار معاملاتی!
منظور از اعتبار معاملاتی چیست؟
تا به حال چند بار در بازار سرمایه، اقدام به سرمایه‌گذاری کرده‌اید و یا با سود حیرت‌انگیزی مواجه شده‌اید؟ اگر خودتان این تجربه را داشته‌اید که هیچ، در غیر این‌صورت، سراغ یکی از این افراد بروید و این سوال را از آن‌ها بپرسید:
اولین فکری که پس از فهمیدن موضوع سود به ذهنت رسید چه بوده است؟
به احتمال زیاد پاسخ زیر را می‌شنوید:
کاش پول بیشتری روی این سرمایه‌گذاری موفق می‌گذاشتم!
اینجاست که اعتبار معاملاتی وارد معنا پیدا میکند تا جلوی این حسرت احتمالی را بگیرد. (البته ذات آدمیزاد به‌گونه‌ای است که همیشه حسرت می‌خورد که چرا پول بیشتری را دخیل نکردم تا متعاقباً سود بیشتری حاصل شود؟! پس نگران نباشید، آدم نرمالی هستند.)
اگر مقاله‌های قبلی ما را خوانده باشید، در یکی از مقالات با عنوان نقش کارگزاری‌ها در بورس، گفتیم خدمات آن‌ها صرفاً محدود به خریدوفروش سهام نیست. همچنین هنگام برشمردن دیگر خدمات کارگزاران، راجع به اعطای اعتبار به سرمایه‌گذاران هم صحبت کردیم.
منظور از اعتبار معاملاتی، پول یا سرمایه‌ای است که از جانب کارگزار فقط جهت سرمایه‌گذاری در بازارهای سرمایه و البته به‌صورت موقت در اختیار متقاضیان قرار می‌گیرد.
به چنین فرایندی در بازارهای جهانی Margin Trading می‌گویند. البته احتمالاً حتی نیازی به گفتن هم نیست که درست مثل باقی مسائل بورسی و شرایط بازارهای سرمایه، این فرایند در کشور ما کاملاً متفاوت با دیگر نقاط جهان است.
خب با این تعریف، اعتبار معاملاتی خیلی شبیه همان وامی که همه می‌شناسیم به‌نظر می‌رسد! این فرضیه تا چه حد درست است؟
تفاوت‌ها و شباهت‌های اعتبار معاملاتی و وام بانکی (حتی غیربانکی!)
علی‌رغم تمام شباهت‌هایی که میان این دو مفهوم وجود دارند، برخی تفاوت‌های غیرقابل چشم‌پوشی هم میان این دو وجود دارد.
اولین تفاوت این است که از اعتبار معاملاتی فقط و فقط برای خرید اوراق بهادار، سهام و به‌طور خلاصه، سرمایه‌گذاری در بازارهای سرمایه استفاده میشود! اما خب وام حداقل این محدودیت مشخص را ندارد. برخی از وام‌ها مخصوص خرید خودرو هستند و برخی از وام‌ها برای تهیه خانه. برخی از آن‌ها برای ازدواج هستند و برخی دیگر با نام وام دانشجویی شناخته می‌شوند.
البته خیلی نظارت دقیقی هم بر چگونگی استفاده از این وام‌ها نمی‌شود و شاید خیلی‌ها پولی که دریافت می‌کنند را به‌شکل‌های دیگر مصرف کنند. برخی وام‌ها هم که از همان ابتدا هیچ محدودیتی برای چگونگی خرج پول مشخص نمی‌کنند، مثل وام‌هایی که بانک‌ها در اختیار سرمایه‌گذاران قرار می‌دهند.
مسئله دیگر که باید به آن پرداخته شود، موضوع بهره است. عموماً بانک‌ها برای وامی که در اختیار صاحبان حساب قرار می‌گذارند، بهره‌ای هم تعیین می‌کنند؛ یعنی فردی که وام را گرفته است، در نهایت باید مبلغی بیشتر از پول دریافتی به بانک برگرداند. همان‌طور که برخی از وام‌ها ممکن است بدون بهره باشند، برخی از کارگزاران هم اعتبار رایگان یا همان اعتبار بدون بهره به سرمایه‌گذاران اعطاء می‌کنند.
تفاوتی که میان اعتبار معاملاتی و وام در این زمینه وجود دارد، این است که بهره وام در انتها و طی اقساط بازگردانده میشود، اما اعتبار به‌صورت پکیج فروخته میشود؛ یعنی همان ابتدای کار، بهره مورد نظر دریافت میشود.
چرا کارگزاران اعتبار اعطاء می‌کنند و چرا سرمایه‌گذاران می‌خواهند اعتبار بگیرند؟
گرفتن اعتبار از کارگزار، کار سختی نیست. (در ادامه راجع به چگونگی انجام این کار هم صحبت خواهیم کرد) اما آیا همه قرار است با استفاده از اعتبار معاملاتی به نتایج خوبی دست پیدا کنند؟ قطعاً این‌طور نیست!
بگذارید ساده‌تر بگوییم: گرفتن اعتبار معاملاتی مناسب معامله‌گرهای حرفه‌ای یا تریدرها است! آن‌هایی که علاوه بر داشتن دانش کافی، تجربه خوبی در بازار سرمایه دارند و می‌توانند در موقعیت‌های حساس، بهترین تصمیمات را بگیرند.
معامله‌گر حرفه‌ای باید پیگیر سرمایه‌گذاری‌اش باشد و اعداد و ارقام و جداول را به‌صورت لحظه‌ای رصد کند. اقداماتش بر اساس دانسته‌ها و دانشش باشد و نه صرفاً احساسات! آشنایی با مفاهیم و اصطلاحات بازارهای سرمایه از دیگر خصوصیات یک حرفه ای در این زمینه است. این فرد باید بتواند بازار را به‌‌خوبی تحلیل کند و برداشت درستی از فرازونشیب‌های آن داشته باشد. همچنین یک نکته بسیار مهم دیگر هم اینکه برای برگرداندن به‌موقع مبلغ اعتبار معاملاتی، برنامه قابل‌اجرا داشته باشد.
در نقطه مقابل، افرادی که خصوصیات زیر را دارند، به‌هیچ‌وجه نباید سراغ این خدمت بروند:
آن‌هایی که اصلاً صبور نیستند. لازمه موفقیت در بازارهای سرمایه، صبوری و ناامید نشدن است. همین صبر است که باعث میشود سرمایه‌گذار احساسی تصمیم نگیرد. آن‌هایی که هیچگونه اطلاعاتی در رابطه با بورس اوراق بهادار و در کل بازارهای سرمایه ندارند هم بهتر است دور اعتبار معاملاتی را خط قرمز بکشند. صرفاً داشتن پول برای موفقیت کافی نیست. حتی آن‌هایی که علی‌رغم داشتن اطلاعات و دانش لازم، زمان کافی را برای بررسی و تحلیل بازار ندارند هم بهتر است بیخیال این خدمت شوند. ضرب‌المثل عالم بدون عمل مثل زنبور بدون عسل است را شنیده‌اید؟ دقیقاً حکایت همین افراد است.
اعتبار معاملاتی مناسب چه افرادی است؟
گرفتن اعتبار از کارگزار، کار سختی نیست. (در ادامه راجع به چگونگی انجام این کار هم صحبت خواهیم کرد) اما آیا همه قرار است با استفاده از اعتبار معاملاتی به نتایج خوبی دست پیدا کنند؟ قطعاً این‌طور نیست!
بگذارید ساده‌تر بگوییم: گرفتن اعتبار معاملاتی مناسب معامله‌گرهای حرفه‌ای یا تریدرها است! آن‌هایی که علاوه بر داشتن دانش کافی، تجربه خوبی در بازار سرمایه دارند و می‌توانند در موقعیت‌های حساس، بهترین تصمیمات را بگیرند.
معامله‌گر حرفه‌ای باید پیگیر سرمایه‌گذاری‌اش باشد و اعداد و ارقام و جداول را به‌صورت لحظه‌ای رصد کند. اقداماتش بر اساس دانسته‌ها و دانشش باشد و نه صرفاً احساسات مقطعی! آشنایی با مفاهیم و اصطلاحات بازارهای سرمایه از دیگر خصوصیات یک بلدِکار در این زمینه است. این فرد باید بتواند بازار را به‌‌خوبی تحلیل کند و برداشت درستی از فرازونشیب‌های آن داشته باشد. همچنین یک نکته بسیار مهم دیگر هم اینکه برای برگرداندن به‌موقع مبلغ اعتبار معاملاتی، برنامه قابل‌اجرا داشته باشد.
در نقطه مقابل، افرادی که خصوصیات زیر را دارند، به‌هیچ‌وجه نباید سراغ این خدمت بروند:
آن‌هایی که اصلاً صبور نیستند. لازمه موفقیت در بازارهای سرمایه، صبوری و ناامید نشدن است. همین صبر است که باعث میشود سرمایه‌گذار احساسی تصمیم نگیرد. آن‌هایی که هیچگونه اطلاعاتی در رابطه با بورس اوراق بهادار و در کل بازارهای سرمایه ندارند هم بهتر است دور اعتبار معاملاتی را خط قرمز بکشند. صرفاً داشتن پول برای موفقیت کافی نیست. حتی آن‌هایی که علی‌رغم داشتن اطلاعات و دانش لازم، زمان کافی را برای بررسی و تحلیل بازار ندارند هم بهتر است بیخیال این خدمت شوند. ضرب‌المثل عالم بدون عمل مثل زنبور بدون عسل است را شنیده‌اید؟ دقیقاً حکایت همین افراد است.
پس اگر در بازار سرمایه فعالیت دارید، دانش کافی در این زمینه را دارید، می‌توانید برای برگرداندن مبلغ اعتبار برنامه بریزید و البته اوراقی را شناسایی کرده‌اید که ارزش استفاده از اعتبار را دارند، اعتبار معاملاتی برای افرادی همانند شما درنظر گرفته شده است.
خب حالا چه کنیم که اعتبار بگیریم؟ سوال بسیار خوبی است و پاسخ آن را در ادامه متن آورده‌ایم.
چگونه می‌توان از کارگزاری‌ها اعتبار معاملاتی گرفت؟
اول از همه اینکه قوانین اعطای اعتبار هر کارگزاری با کارگزاری دیگر تفاوت دارد. همان‌طور که گفتیم، برخی از آن‌ها بهره می‌گیرند و برخی اعتبار رایگان در اختیار مشتریان‌شان قرار می‌دهند. پس اگر قصد گرفتن اعتبار را دارید، بهتر است به سایت کارگزاری خود مراجع کنید، اگر پاسخ خود را در سایت پیدا نکردید، تماس تلفنی گزینه بعدی است. در کل با وجود برخی تفاوت‌ها، یک‌سری از شرایط در همه کارگزاری‌ها یکسان هستند:
- قبل از دریافت اعتبار معاملاتی از یک کارگزار، شما به‌عنوان سرمایه‌گذار باید در آن کارگزاری ثبت‌نام کرده باشید و پس از طی مراحل لازم، کد بورسی دریافت کرده باشید. کارگزارها فقط به مشتریان‌شان اعتبار اعطاء می‌کنند.
- کارگزاران، صفحه‌ای را به‌عنوان پرتفوی در اختیار مشتریان‌شان قرار می‌دهند. فرقی نمی‌کند از کدام کارگزار خدمات می‌گیرید، برای دریافت اعتبار، باید دو گزینه بسته اعتباری و وام قرض‌الحسنه در پروفایل‌تان فعال باشد. برای فعال شدن این دو گزینه باید ثبت درخواست کنید. پس از بررسی توسط عوامل کارگزار و در صورت واجد شرایط بودن، این دو بسته هم فعال خواهند شد.
- یکی دیگر از موارد مشترک برای دریافت اعتبار از تمام کارگزاری‌ها، مراجعه به یکی از شعب کارگزاری و عقد قرارداد خرید اعتباری فعال به‌صورت حضوری است. پس از بستن این قرارداد، کارگزار حسابی برای مشتری باز میکند با نام حساب اعتباری که شرایط و ضوابط مربوط به خود را دارد.
- مسئله بعدی وجه التزام است که بین تمام کارگزاری‌ها مشترک است. این وجه به‌نوعی ضامن شما برای دریافت اعتبار است. این وجه التزام، ارزش سهامی است که قرار است با استفاده از اعتبار تهیه کنید. به‌صورت نقد!
- در نهایت مسئله‌ای که در تمام کارگزاری‌ها رعایت میشود، رعایت سقف برای اعطای اعتبار از جانب کارگزاری است. نهایت اعتباری که هر فرد می‌تواند بگیرد با توجه به ارزش پرتفوی وی در آن کارگزاری است.
اعتبارهایی که از جانب کارگزاران در اختیار متقاضیان قرار می‌گیرند، دارای مدت‌زمان‌های 1 ماه تا 1 سال هستند. معمولاً نهایت مبلغ پکیج‌های اعتباری 50 میلیون تومان است؛ اما کسی که امتیازات و البته وجه التزام کافی داشته باشد، می‌تواند هم‌زمان چند پکیج تهیه کند. مثلا 4 پکیج 50 میلیونی برای 200 میلیون تومان.
حساب اعتباری چیست و چه قوانین و ضوابطی دارد؟
همان‌طور که گفتیم، سرمایه‌گذاران به‌منظور استفاده از اعتبار معاملاتی که در اختیارشان قرار گرفته است، باید نزد کارگزارشان حساب اعتباری باز کنند. این حساب‌ها قوانین و حداقلی‌هایی دارند. هرکسی که قصد استفاده از اعتبار معاملاتی را داشته باشد، باید با این حداقل‌ها آشنایی کامل داشته باشد.
موجودی اولیه
همان‌طور که گفتیم، اعتبار معاملاتی فقط برای خرید اوراق بهادار و سرمایه‌گذاری در بازار سرمایه قابل‌استفاده است. خوب است بدانید حتی سهام یا اوراقی که قصد خرید آن را دارید هم باید برای کارگزار مشخص باشد.
منظور از موجودی اولیه، درصدی از قیمت خرید اوراق بهاداری است که قصد سرمایه‌گذاری روی آن وجود دارد. مشتری باید این مبلغ را نزد کارگزار و در حساب اعتباری‌اش داشته باشد. این درصد در حساب‌های مختلف تفاوت دارد، اما در بیشتر آن‌ها 50 درصد اعلام شده است.
برای مثال اگر ارزش اوراقی که قصد سرمایه‌گذاری و تزریق اعتبار در آن وجود دارد، 1 میلیون تومان باشد، موجودی اولیه 500 هزار تومان است؛ یعنی سرمایه‌گذار باید این مبلغ را در حساب اعتباری‌اش نزد کارگزار داشته باشد.
حداقل موجودی
به درصدی از ارزش اوراق بهاداری که با استفاده از اعتبار معاملاتی خریداری شده و سهم مشتری نباید کمتر از این درصد باشد، حداقل موجودی می‌گویند! این حداقل موجودی معمولاً بین 30 تا 40 درصد درنظر گرفته میشود.
اخطاریه افزایش موجودی
اگر سهامی که با اعتبار معاملاتی خریداری شده است، روندی نزولی به خود بگیرد و قیمتش کاهش پیدا کند، متعاقباً سهم مشتری هم کمتر خواهد شد. اگر این سهم به کمتر از حداقل موجودی که راجع به آن صحبت کردیم برسد، کارگزار با ارسال اخطار برای مشتری، از او می‌خواهد تا سرمایه‌اش را افزایش دهد. مشتری هم موظف است حداقل تا رسیدن به حداقل موجودی این تزریق سرمایه را انجام دهد.
در چنین موقعیتی، افزایش سرمایه به 3 شکل می‌تواند انجام شود:
- شخص مشتری با تزریق پول نقد، سرمایه‌اش را افزایش دهد.
- کارگزار بخشی از اوراق را به‌فروش برساند تا خلاء ایجاد شده پر شود.
- مشتری اوراق دیگری را به‌عنوان وثیقه معرفی کند. (برخی از اوراق توسط سازمان بورس اوراق بهادار ممنوع اعلام شده‌اند و امکان استفاده از آن‌ها وجود ندارد)
این نکته را فراموش نکنید که اگرچه گرفتن اعتبار معاملاتی از کارگزار روند خیلی سخت و پیچیده‌ای ندارد، اما این‌طور هم نیست که آن‌ها این خدمت را به تمام مشتریان‌شان ارائه کنند. مسلماً رسیدن به برخی از حداقل‌ها، گرفتن امتیازهای مختلف در سازوکار کارگزاران و البته خوش‌حسابی جزو باید‌های گرفتن اعتبار هستند.
در نهایت هرچقدر هم کاربلد و کاملاً برای دریافت اعتبار واجد شرایط باشید، باز هم تضمینی وجود ندارد که حتماً به نتیجه دلخواه برسید. بازار سرمایه پر از ریسک است. تازه 3 ریسک دیگر هم در صورت استفاده از اعتبار به قبلی‌ها اضافه خواهد شد!!
ریسک‌های ناشی از گرفتن اعتبار
ریسک پشت ریسک! برنده بازار سرمایه کسی است که به بهترین شکل از پس ریسک‌ها و خطرات مختلف بربیاید. البته حتی او هم صددرصد مصون نخواهند ماند و ممکن است جایی ضرر کند. در کنار تمام ریسک‌هایی که در بازار سرمایه وجود دارند، دریافت اعتبار از کارگزار، 3 ریسک جدید را به دغدغه‌های مشتریان اضافه میکند. در ادامه می‌خواهیم راجع به این 3 ریسک حرف بزنیم:
ریسک افزایش زیان
دودوتا چهارتای ساده! همان‌طور که افزایش سرمایه منجر به افزایش سود خواهد شد، در صورت زیان دیدن، مشتری یا همان سرمایه‌گذار، ضرر بیشتری را متحمل خواهد شد. 10 درصد ضرر در 50 میلیون تومان میشود 5 میلیون. همان 10 درصد ضرر در 100 میلیون تومان میشود 10 میلیون!
ریسک نیاز به نقدینگی
اگر موعد بازپرداخت اعتبار سر برسد و سرمایه‌گذار به هر دلیلی نتواند این کار را انجام دهد، کارگزار ناچار است سهامی که توسط او خریداری شده است را به‌فروش برساند. ممکن است در آن مقطع ارزش سهام در پایین‌ترین حالت ممکن باشد! خب به همین خاطر هم هست که به آن ریسک می‌گوییم.
ریسک عدم پوشش هزینه
بالاتر هم گفتیم، هیچ سرمایه‌گذاری‌ای 100 درصد موفق و سودده نیست. همیشه احتمالاتی وجود دارند که می‌توانند تمام معادلات را برهم بزنند. اگر یکی از این احتمالات موفق شود و سرمایه‌گذاری به هر دلیلی موفق نباشد، سرمایه‌گذار برای تامین هزینه لازم جهت بازگرداندن مبلغ اعتبار به دردسر می‌افتد.
حرف آخر
دریافت اعتبار، یک قرارداد 3 جانبه بین سرمایه‌گذار، کارگزار و بانک است! البته شما به‌عنوان سرمایه‌گذار هیچ کاری با بانک ندارید و فقط با کارگزاری طرف هستید، اما خب آن‌ها مبلغ مورد نیاز شما را از بانک‌ها می‌گیرند و خودشان هم موظف به برگرداندن آن هستند. این قرارداد در حالت ایده آل، 3 طرف را برنده میکند.
فقط یک نکته را فراموش نکنید، موفقیت و برنده شدن سرمایه‌گذار، منوط به تصمیم درست و سرمایه‌گذاری درست است. بانک و کارگزار در هر صورت سود می‌کنند. پس سنجیده عمل کنید و با دانش وارد میدان شوید.