از هیچ‌چیزش سر در نمی‌آورم!! این توجیه بیشتر افرادی است که دوست دارند در بازار سرمایه فعالیت کنند، اما به خاطر نداشتن اطلاعات کافی، از ریسک کردن می‌ترسند. سبدگردانی راه چاره این افراد است.
اگر بگوییم این روزها سرمایه‌گذاری و کسب سود از بازار بورس، ساده‌تر از همیشه شده است، بیراه نگفته‌ایم! با تنوع خدماتی که به سرمایه‌گذاران ارائه می‌شود و تسهیلاتی که سازمان بورس و اوراق بهادار برای هموارتر کردن راه سرمایه‌گذاران در نظر گرفته، مسائلی که در گذشته شاید معضل به نظر می‌رسیدند، حالا حتی کوچک‌ترین مشکلی هم ایجاد نمی‌کنند.
این مقاله راجع به یکی از همین خدمات است، یعنی سبدگردانی. در ادامه زیروبم این مفهوم را با هم بررسی خواهیم کرد؛ اما قبل از هرچیز باید معنای سبدگردانی را یاد بگیرید.
سبدگردانی چیست؟
اگر قصد سرمایه‌گذاری در بازارهای مختلف سرمایه (در این مقاله مشخصاً بازار بورس اوراق بهادار) را داشته باشید، می‌توانید سرمایه‌تان را در اختیار شخصیتی حقوقی بگذارید تا او این کار را برایتان انجام دهد. چرا لقمه را دور سرمان بچرخانیم؟!! سبدگردانی یعنی سپردن سرمایه و وکالت مدیریت آن به سبدگردان!
نکته: نام دیگر سبدگردانی، مدیریت پرتفو است.
منظور از سبد، مجموعه مختلفی از سهام‌های گوناگون است. سبدگردان با رصد دقیق و تحلیل دائمی بازار، باید بهترین تصمیم را راجع‌به خریدوفروش هر سهم اتخاذ کند. آن هم در بهترین زمان ممکن!
سهام‌های موجود در سبد هر سرمایه‌گذار، بر اساس دو خصوصیت اصلی او انتخاب می‌شوند:
- سطح ریسک‌پذیری
- میزان سرمایه
اما آیا بهره‌گیری از سبدگردان برای مدیریت سرمایه، برای همه مناسب است؟! قطعاً خیر.
چه افرادی باید سرمایه‌شان را در اختیار سبدگردان بگذارند؟
بازار سرمایه با کسی شوخی ندارد. بی‌رحم است! به همین خاطر اگر قرار باشد سرمایه‌گذاری‌ای به سوددهی برسد، انجام معامله‌ها باید با تفکر انجام شوند. لازمه رسیدن به تفکر درست و موفق در این خریدوفروش‌ها، مهارت‌های گوناگونی است که خب فراگیری آن‌ها شاید برای همه ممکن نباشد. این‌جا همان جایی است که سبدگردان به‌عنوان قهرمان داستان از راه می‌رسد!
اگر به هر دلیلی دوست ندارید و نمی‌توانید شخصاً سرمایه‌تان را در بازار بورس مدیریت کنید، می‌توانید آن را در اختیار سبدگردان‌ها بگذارید.
البته این نکته را در نظر بگیرید که برای بهره بردن از خدمات سبدگردانی، حداقل سرمایه تعریف شده است که در ادامه به آن می‌پردازیم. اگرنه که همه دوست دارند سرمایه‌شان را در اختیار افراد متخصص قرار دهند تا به بیشترین سود ممکن برسند.
خب مسلماً که سبدگردان مجانی کار نمی‌کند، اما نکته جالب اینکه شیوه دریافت دستمزد، نوعی تضمین را هم به‌دنبال خود دارد.
دستمزد سبدگردان: وقتی منافع طرفین مشترک است
اما نوع محاسبه دستمزد این حرفه به‌گونه‌ای است که خیال‌تان را تا حدی از بابت دریافت بهترین خدمات راحت می‌کند. اگر سبدگردان بتواند برای سرمایه‌گذار سود بیشتر از 20 درصد رقم بزند، 20 درصد از سود حاصله دستمزد او خواهد بود! اگر سود حاصله کم‌تر از 20 درصد باشد، هیچ دستمزدی به سبدگردان تعلق نمی‌گیرد!
بنابراین هرچقدر سرمایه‌گذار بیشتر سود کند، به‌دنبال آن سبدگردان هم پول بیشتری نصیبش می‌شود. به همین خاطر می‌توانید مطمئن باشید که تمام تلاشش را به کار می‌بندد تا سود شما را تا حد ممکن بالا ببرد! منظورمان از تضمین همین موضوع بود. حالا اینکه سبدگردان توانایی این کار را دارد یا نه، بحث دیگری است!
در کل 2 مولفه اصلی در تعیین کارمزد دخیل هستند:
- قرداد منعقد شده بین طرفین (جلوتر راجع به آن مفصلاً صحبت خواهیم کرد)
- مصوبات سازمان بورس اوراق بهادار کشور
بانک‌ها همیشه یکی از مقاصد محبوب سرمایه‌های سرگردان اقشار مختلف جامعه بوده‌اند، اما یک سوال: سرمایه‌مان را در بانک بگذاریم یا آن را به سبدگردان بسپاریم؟
سرمایه‌مان را در بانک بگذاریم یا آن را به سبدگردان بسپاریم؟
اجازه دهید یک نکته را از بخش قبل مجدداً یادآوری کنیم. هرگاه سودتان از 20 درصد بالاتر برود، سبدگردان 20 درصد از سود به‌دست آمده را به‌عنوان دستمزد دریافت می‌کند. پس رسیدن به حدقل 20 درصد سود، از واجبات سبدگردان‌ها است؛ چراکه در درصدهای پایین‌تر هیچ‌‌چیزی عایدشان نخواهد شد. این موضوع را گوشه ذهنتان داشته باشید!
نهایت سودی که بانک‌ها روی سرمایه‌تان می‌گذارند، 18 درصد است! پس می‌توان گفت قرار دادن سرمایه در اختیار سبدگردان، سود بسیار بیشتری را برایتان رقم می‌زند؛ اما یک نکته بسیار مهم! اصل سرمایه در بانک کاملاً محفوظ است. در حالی که بازار بورس جای این حرف‌ها نیست. هر ثانیه ممکن است تمام سرمایه‌ای که تزریق کرده‌اید را از دست بدهید.
البته در نظر بگیرید که سبدگردان‌ها، شخصیت‌های حقوقی‌ای هستند که از چندین متخصص و خبره تشکیل شده‌اند، به همین خاطر احتمال ضررهای هنگفت بسیار کم است!
اگر به این نتیجه رسیدید که می‌خواهید سرمایه‌تان را در اختیار سبدگردان‌ها بگذارید، بخش بعدی به دردتان می‌خورد. درمورد 4 فاکتور مهم در انتخاب سبدگردان مناسب صحبت خواهیم کرد!
چطور می‌توانیم بهترین سبدگردان را انتخاب کنیم؟
قبل از اینکه بگوییم چگونه می‌توانید بهترین سبدگردان را انتخاب کنید، اجازه دهید راجع به برخی مسائل بیشتر صحبت کنیم.
اول از همه اینکه فراموش نکنید سبدگردان همیشه شخصیتی حقوقی است! در واقع فرایند سبدگردانی جزو خدماتی است که کارگزاری‌ها ارائه می‌کنند. قبلاً در مقاله‌ای به‌طور مفصل راجع به کارگزاری‌ها و خدماتی که ارائه می‌دهند صحبت کرده‌ایم. می‌توانید مقاله نقش کارگزاری‌ها در بورس چیست را بخوانید تا اطلاعات بیشتری در این رابطه به دست آورید.
همان‌طور که می‌دانید، برای انجام معامله در بازار بورس اوراق بهادار، نیازمند کد بورسی هستید، همان کد منحصر‌به‌فردی که حکم هویت افراد در این بازار را دارد. سبدگردان هم برای مدیریت سهام سرمایه‌گذار، باید کد بورسی داشته باشد. این کد اختصاصی پس از عقد قرارداد بین طرفین، در اختیار کارگزار به‌عنوان سبدگردان قرار می‌گیرد.
توجه داشته باشید که کد به نام سرمایه‌گذار ثبت شده است، اما سبدگردان با استناد به قراردادی که با سرمایه‌گذار دارد، می‌تواند از آن برای خریدوفروش و انجام معاملات استفاده کند.
با کمک گرفتن از 4 فاکتوری که در ادامه آن‌ها را معرفی خواهیم کرد، می‌توانید مناسب‌ترین سبدگردان را برای واگذاری سرمایه‌تان انتخاب کنید.
- سابقه حرفه‌ای سبدگردان: قبل از هرچیزی، کارنامه سبدگردان مدنظرتان را بررسی کنید. آیا در سبدگردانی‌های قبلی موفق بوده است؟ آیا آن‌قدر رزومه پرباری دارد که بتوانید با خیال راحت پول‌تان را در اختیارش قرار دهید؟
- دارا بودن ساختار لازم برای سبدگردانی: همان‌طور که گفتیم، سبدگردان یک شخصیت حقوقی است! این یعنی لزوماً با یک نفر طرف نیستید و نباید هم باشید. سبدگردانی مناسب است که از تیم تحلیل حرفه‌ای برخوردار باشد. با توجه به اینکه سبدگردان‌ها همان کارگزاری‌ها هستند، در بیشتر مواقع افرادی که سرمایه‌تان را به آن‌ها می‌سپارید، کاربلدهایی هستند که مهارت‌شان توسط سازمان بورس اوراق بهادار هم تائید شده است؛ اما برای اطمینان از توانایی‌های ایشان، بد نیست که کمی بیشتر تحقیق کنید.
- مقدار منابعی که به آن دسترسی دارد: آیا سبدگردانی که می‌خواهید پول عزیزتان را در اختیارش قرار دهید، از حداقل امکانات و منابع برای مدیریت و خریدوفروش سهام برخوردار است. البته نباید به حداقل‌ها قانع باشید. هرچقدر منابع و امکانات بیشتر باشند، می‌توانید راحت‌تر به آن‌ها اعتماد کنید.
- خوشنامی در بازار سرمایه: هیچوقت عنصر حیاتی اعتبار و خوشنامی را دست کم نگیرید. از قدیم گفتند که تا نباشد چیزکی، مردم نگویند چیزها! البته از این ضرب‌المثل معمولاً برای اخبار منفی استفاده می‌شود؛ اما منظور ما این بود که اگر یک سبدگردان یا کارگزاری، از شهرت خوب و مثبتی برخوردار است، می‌تواند انتخاب مناسبی برای شما و سرمایه‌تان باشد.
هرگاه حس کردید که کارگزاری X سبدگردان خوبی است و می‌توانید با خیال راحت پول‌تان را در اختیارشان قرار دهید، قبل از عقد قرارداد سنگ‌های‌تان را با ایشان وا بکنید!
سوال کنید. درمورد روند سودآوری آن‌ها مخصوصاً در بازه زمانی بلندمدت (مثلاً 5 سال) سوال بپرسید. سعی کنید پاسخ تمام پرسش‌های‌تان را دریافت کنید که جنگ اول به از صلح آخر است!
در نهایت هم فراموش نکنید که به‌هرحال بازار بالا و پایین دارد و چیزی با نام سرمایه‌گذاری بدون ریسک، آن هم در بازار بورس اوراق بهادار وجود ندارد!
حالا بیاید راجع به قرارداد بین سبدگردان و سرمایه‌گذار صحبت کنیم.
مهم‌ترین مفاد قرارداد بین سبدگردان و سرمایه‌گذار
این‌طور نیست که هرکسی از راه برسد و بگوید من سبدگردان هستم! در طول متن بارها گفتیم که فقط اشخاص حقوقی می‌توانند عملیات سبدگردانی را انجام دهند. با در نظر گرفتن این موضوع که این کار جزو خدمات کارگزاری‌ها است و البته با توجه به کد بورسی اختصاصی که در مورد آن صحبت کردیم، می‌توان فهمید که قرارداد بین طرفین کاملاً رسمی و قابل پیگیری است. در واقع این قرارداد باید مطابق نمونه‌ای که سازمان بورس اوراق بهادار ارائه کرده است تنظیم شود!
در ادامه برخی از مفاد با اهمیت این قرارداد را مرور خواهیم کرد:
آورده سرمایه‌گذار
با توجه به مزایای بسیار زیاد این شکل از سرمایه‌گذاری، احتمالاً پیش خودتان فکر می‌کنید که چقدر عالی! به‌جای اینکه سراغ علم‌اندوزی و یادگیری بروید، می‌توانید سرمایه را در دستان سبدگردان بگذارید و بدون دردسر منتظر واریز سود به حساب‌تان بنشینید؛ اما خوب انجام عملیات سبدگردانی برای سرمایه‌های کم صرف اقتصادی ندارد!
به همین خاطر بیشتر کارگزاری‌های معروف که این خدمت را ارائه می‌کنند، برای متقاضیان حداقل سرمایه تعریف کرده‌اند. سازمان بورس اوراق بهادار کشور، در ضوابط و قوانین مربوط به این کار، این حداقل سرمایه را 10 میلیون تومان تعیین کرده است؛ اما خب قابل پیش‌بینی است که کف سرمایه‌ای که کارگزاری‌ها تعیین می‌کنند بیشتر از 10 میلیون تومان است.
این حداقل از حوالی 50 میلیون تومان شروع می‌شود و حتی به میلیارد هم می‌رسد.
کارمزد سبدگردانی
همان‌طور که بالاتر هم گفتیم، اگر سود سرمایه بیشتر از 20 درصد شود، سبدگردان 20 درصد از سود به دست آمده را به‌عنوان دستمزد تصاحب می‌کند؛ یعنی اگر 100 میلیون تومان سرمایه وارد بازار کرده باشید و سبدگردان بتواند 21 میلیون تومان سود رقم بزند، از 1 میلیون سود حاصل شده، 200 هزار تومان متعلق به سبدگردان است.
فراموش نکنید که سبدگردان برای زیر 20 درصد سود نمی‌تواند مدعی کارمزد باشد. این نکته را هم در نظر بگیرید که سبدگردان در زیان شما شریک نیست و همه‌چیز پای خودتان است.
در ضمن، هرچقدر آورده سرمایه‌گذار بیشتر باشد، کارمزد سبدگردان هم کاهش پیدا می‌کند. مثلاً به‌جای 20 درصد از سود، 18 درصد نصیب سبدگردان می‌شود. خب برای مبالغ گزاف، کارمزد کم‌تر می‌تواند همچنان رقم بسیار بزرگی باشد.
محدودیت‌های معاملاتی
هنگام عقد قرارداد با کارگزاری به‌عنوان سبدگردان، می‌توانید برخی از صنایع را به‌عنوان خط قرمزتان مشخص کنید! یعنی می‌توانید مشخصاً از سرمایه‌گذار بخواهید که به هیچ عنوان سراغ سهام صنایع X و Y نرود. به هر حال هرکس دلایل خودش را دارد، سبدگردان هم موظف است طبق قرارداد عمل کند.
ارائه گزارش
برای هر سبدی که تشکیل می‌شود، یک دسترسی نرم‌افزاری هم تعریف می‌شود. به این ترتیب سرمایه‌گذار می‌تواند با ورود به نرم‌افزار از ریز اطلاعات سرمایه‌گذاری و خریدوفروش‌ها مطلع شود. سبدگردان موظف است تمام جزئیات مربوط به معاملاتی که انجام می‌دهد را از طریق این سامانه و نرم‌افزار در اختیار سرمایه‌گذار قرار دهد.
فرایند نظارت بر عملیات سبدگردانی
سازمان بورس برای اینکه خیال سرمایه‌گذاران از بابت شفافیت عملکرد سبدگردان‌ها راحت باشد، سازوکاری را تعیین کرده است که تا حد زیادی جلوی تخلفات احتمالی را می‌گیرد.
نظارت بر سبدها و فرایندهای سبدگردانی، توسط موسسات حسابرسی مستقل از کارگزاری‌ها انجام می‌شود. به این موسسات اصطلاحاً امین می‌گویند.
امین سبد کیست و چگونه بر سبدگردانی نظارت می‌کند؟
موسسات حسابرسی‌ای که همین دو خط قبل به آن‌ها اشاره کردیم، با نام امین سبد شناخته می‌شوند. امین به نرم‌افزاری که مختص به ارائه گزارشات است دسترسی کامل دارد. درست مثل شخص سرمایه‌گذار! این شخصیت حقوقی (موسسه حسابرسی) با بررسی دقیق جزئیات معاملات، مو را از ماست بیرون می‌کشد.
هرگاه تخلفی محرز شود و سبدگردان از چارچوب قرارداد خارج شود، امین با تنظیم گزارشی سازمان را مطلع می‌کند. سپس سازمان بورس اوراق بهادار، اقدامات قانونی لازم را برای برخورد با سبدگردان انجام می‌دهد.
حالا چرا حتماً سبدگردان باید یک شخصیت حقوقی باشد؟ آیا نمی‌توان به اشخاص حقیقی برای انجام این کار اعتماد کرد؟
چرا سبدگردان باید یک شخصیت حقوقی باشد و نه شخصیت حقیقی؟
از تقریباً 10 سال قبل که فعالیت سبدگردان‌ها در بازار بورس کشور آغاز شد، همواره سازمان بورس نظارت دقیقی بر عملکرد ایشان داشت. احتمالاً اصلی‌ترین دلیلی که مجوز انجام این کار فقط در اختیار اشخاص حقوقی و مشخصاً کارگزاری‌ها است، این است که سازمان بتواند بیشترین نظارت را برای جلوگیری از کلاه‌برداری‌های احتمالی روی کلیت فرایند داشته باشد.
البته می‌توانید سراغ پسر خاله شوهر عمه‌تان که می‌گویند از گرگ‌های بازار بورس است بروید و سرمایه‌تان را به او بسپارید. ما هم از صمیم قلب برایتان آرزوی موفقیت و رسیدن به سود بسیار خواهیم کرد؛ اما خوب است بدانید که در صورت برخوردن به مشکل، هیچ مرجع قانونی‌ای پاسخگوی شما نخواهد بود. حتی اگر قراردادی بین شما و شخص حقیقی برای سبدگردانی منعقد شود، فاقد هرگونه وجهه قانونی است. خبری از کارمزد 20 درصد و تلاش حداکثری سبدگردان برای رسیدن به سود نیست؛ یعنی همان تضمین نصفه‌و‌نیمه‌ای که به‌خاطر این مسئله وجود داشت هم از بین می‌رود.
در ضمن از امین سبد هم خبری نیست. به همین دلایل است که سبدگردان حتماً باید شخصیتی حقوقی باشد!
اما سازوکار دیگری هم در بازار بورس وجود دارد که بسیار شبیه سبدگردانی است!
سبدگردانی و صندوق سرمایه‌گذاری چه تفاوتی با یکدیگر دارند؟
قبلاً در مقالاتی راجع به صندوق‌های سرمایه‌گذاری صحبت کرده‌ایم. توصیه می‌کنیم مقاله نماد دارا یکم چیست را بخوانید. به این ترتیب هم با ماهیت صندوق‌های سرمایه‌گذاری آشنا می‌شوید و هم با صندوق سرمایه‌گذاری یکم!
هم در فرایند سبدگردانی و هم در صندوق‌های سرمایه‌گذاری، افراد پول‌شان را در اختیار دیگران قرار می‌دهند تا از طرف آن‌ها به خریدوفروش سهام بپردازند و سود نصیب‌شان کنند. پس می‌توان گفت ماهیت کلی سبدگردانی و صندوق سرمایه‌گذاری یکسان است!
اما یک تفاوت بسیار بزرگ بین این دو وجود دارد. آن هم اینکه سبد متخص یک نفر است؛ اما در صندوق‌های سرمایه‌گذاری، سرمایه چندین نفر کنار هم قرار می‌گیرد و خریدوفروش سهام برای تمام سرمایه‌گذاران انجام می‌شود. سپس هرکس بسته به مبلغی که وارد صندوق کرده است یا سود می‌کند یا ضرر می‌بیند.
به بیان دیگر، سبد خصوصی است و صندوق سرمایه‌گذاری عمومی. مسلماً سرمیه‌گذاری که از سبدگردانی بهره می‌برد، اختیارات بسیار بیشتری نسبت به سرمایه‌گذاران صندوق‌های سرمایه‌گذاری دارد.
همچنین حداقل سرمایه لازم برای ورود به یک صندوق، پایین‌تر از حداقل سرمایه لازم برای تشکیل سبد است.
یک نکته بسیار مهم برای جمع‌بندی
راجع به تمام مسائل مربوط به سبدگردانی صحبت کردیم و حالا به انتهای این مقاله رسیدیم؛ اما اجازه دهید یک نکته بسیار مهم را که نباید از قلم بیندازیم، در این قسمت بگوییم:
اگر می‌خواهید سرمایه‌تان را در اختیار سبدگردان قرار دهید، به او اجازه دهید که مستقل عمل کند و دائماً در همه امور دخالت نکنید!
امیدواریم که خواندن این مقاله برایتان مفید واقع شده باشد.
لطفاً این مقاله را برای آن دسته از دوستان‌تان که می‌خواهند وارد بازار بورس شوند، اما به خاطر نداشتن دانش کافی دو دل هستند، بفرستید.
با تشکر به خاطر زمان ارزشمندتان.