نقش کارگزاری ها در بورس چیست؟
6 نکته که در مورد انتخاب کارگزاری ایده آل باید بدانیم...
پول زیاد است و گرگ زیادتر! بازار بورس را می‌گوییم. از یک طرف همیشه خطرناک است چون بحث ریسک و سرمایه در میان است، از طرف دیگر با تزریق پول بیشتر، میزان خطراتی مثل کلاه‌برداری هم افزایش پیدا می‌کند.
کسب علم و دانش برای سرمایه‌گذار به‌معنای قدرتمند شدن در بازار است. اگر به موضوع تسلط داشته باشید، می‌توانید با آگاهی بیشتر تصمیم بگیرید و آگاهی قدرتمندترین سلاح است! از اولیه‌ترین اقدامات برای افزایش آگاهی، آشنایی با مفاهیم پایه بازار بورس است. مثلاً کارگزاری!
چقدر درمورد کارگزاری‌ها اطلاع دارید؟!!
کارگزاری چیست؟
ساده بگوییم: کارگزار واسطه‌ای است که بین سرمایه‌گذار و بازار سرمایه قرار می‌گیرد! اگر می‌خواهید در بورس مشغول به خرید و فروش سهام شوید، باید اینکار را با کمک یک واسطه انجام دهید. کارگزار همان واسطه داستان بورس است!
قبلاً در مقاله راهنمای ثبت‌نام در بورس، راجع به کد بورسی صحبت کرده‌ایم. کدی که برای هر سرمایه‌گذار منحصر‌به‌فرد است و بدون آن امکان انجام معامله در بورس وجود ندارد. دریافت این کد و همچنین ثبت‌نام در سامانه سجام – که آن هم از واجبات ورود به بورس است – توسط کارگزاری‌ها انجام می‌شود.
در واقع کارگزار یک شخصیت حقوقی است که می‌توان او را نماینده گوش‌به‌فرمان سرمایه‌گذار دانست. نمایند‌ای که منتظر دریافت دستورات خرید یا فروش سهام و اجرای آن‌ها است.
بگذارید خیال‌تان را راحت کنیم، هیچ فردی حقیقی و حقوقی‌ای نمی‌تواند به‌صورت مستقیم در بورس اوراق بهادار معامله کند و این کار حتماً و حتماً باید از طریق کارگزاری‌ها انجام شود.
ثبت‌نام در کارگزاری‌ها رایگان است، اما برای ثبت‌نام در سامانه سجام باید 10 هزار تومان ناقابل هزینه کنید.
البته خوب است بدانید موضوع کارگزاری یا همان واسطه معاملاتی در تمام دنیا وجود دارد و فقط محدود به ایران نیست. بیایید کمی از تاریخچه این مقوله برایتان بگوییم.
اولین کارگزار: هزاران سال قبل!
کارگزار در انگلیسی با لغت Broker شناخته می‌شود. گفته می‌شود اولین دفعه‌ای که از سازوکاری این‌چنینی، یعنی استفاده از واسطه برای بازارهای سرمایه استفاده شد، 2 قرن قبل از میلاد مسیح بوده است! یعنی تقریباً 2200 سال قبل! این کار در روم باستان انجام می‌شد و پس از فروپاشی این امپراطوری، ایده استفاده از کارگزار به‌عنوان واسطه هم تا سال‌ها مطرح نبود.
تا اینکه چند قرن قبل کارگزاری‌ها در کشورهای اروپایی مجدداً به وجود آمدند. انجام معامله در بورس ایران هم از آغاز فعالیت آن یعنی دهه 40 خورشیدی، فقط با کارگزار ممکن بود. در ابتدا فقط 13 کارگزار وجود داشتند که همه آن‌ها وابسته به بانک‌های آن زمان بودند.
سپس به‌تدریج کارگزارهای خصوصی هم وارد عرصه شدند. جالب اینکه ورود کارگزارهای خصوصی، اقبال عمومی را به بازار بورس افزایش داد و سرمایه‌گذاران بیشتری دارای‌های‌شان را به بازار تزریق کردند.
خوب است بدانید تا سال 57، 3 کارگزار خصوصی بازار بورس یک سوم از کل بازار را در اختیار داشتند.
به نظرتان چرا از سیستم کارگزار و کارگزاری استفاده می‌شود؟
چرا استفاده از کارگزاری‌ها برای انجام معاملات ضروری است؟
جواب این سوال بستگی به این موضوع دارد که پرسش از جانب چه کسی مطرح شده باشد؟ مقامات مسئول یا سرمایه‌گذاران؟
بیایید تمام موضوع را بررسی کنیم.
شاید هدف اصلی مقامات از به وجود آوردن چنین سازوکاری، راحت کردن کار خودشان باشد. وقتی معاملات در بازار بورس فقط و فقط از طریق کارگزاران انجام شوند، امکان کلاه‌برداری و مشکلاتی از این دست تا میزان بسیار زیادی کاهش می‌یابد؛ چراکه تمام جابه‌جایی‌های سهم‌های مختلف (خریدوفروش آن‌ها) ثبت می‌شوند و همه فرایندها در نهایت شفافیت صورت می‌گیرند.
حتی اگر از طرف سرمایه‌گذاران هم به موضوع نگاه کنیم، باز هم منافع زیادی وجود دارند. اگر سیستمی با نام کارگزار و کارگزاری وجود نداشت، هرکس برای خریدوفروش سهام مختلف باید شخصاً اقدام می‌کرد. فرقی نمی‌کرد که این کار به‌شکل سنتی و حضوری انجام شود یا به‌شکل تلفنی و اینترنتی از راه دور! در هر حالتی شلوغی و آشفتگی آزاردهنده بود.
احتمالاً یک سوال در حال قلقلک دادن مغزتان است و آن هم راجع به منبع درآمد کارگزاری‌ها است.
درآمد کارگزاری‌ها از کجا تامین می‌شود؟
گفتیم که ثبت‌نام در همه کارگزاری‌ها کاملاً رایگان است. پس درآمد کارگزارها از چه روشی به دست می‌آید؟ آیا محض رضای خدا به خلق‌الله خدمات می‌دهند؟!! قطعاً خیر!
کارگزارها از هر معامله‌ای که توسط آن‌ها انجام می‌شود، درصدی را به‌عنوان کارمزد دریافت می‌کنند. این مبلغ پس از انجام معامله به‌صورت خودکار از حساب طرفین کسر می‌شود.
نکته مهم: مطابق قانون سازمان بورس اوراق بهادار کشور، معادل 0.5 درصد از ارزش فروش (نه سود معامله) به‌صورت خودکار کسر و به حساب سازمان واریز می‌شود.
همان‌طور که گفتیم، کار اصلی کارگزارها انجام معاملات سرمایه‌گذاران است، اما آیا خدمات آن‌ها محدود به همین موضوع هستند؟
خدمات کارگزاری‌ها: متنوع و گوناگون
بله کاملاً درست متوجه شدید! چندین بار گفتیم و با اجازه‌تان باز هم می‌گوییم: انجام معاملات در بازار بورس اوراق بهادار یا هر بورس دیگری مثل بورس کالا، بورس انرژی و حتی بورس مشتقات تنها توسط کارگزاری‌ها ممکن است؛ اما هیچ‌کس شمشیر زیر گلوی کارگزاران نگذاشته تا فقط واسطه باشند. به همین خاطر است که طیف خدمات این اشخاص حقوقی هر روز گسترده‌تر از دیروز می‌شود. در ادامه برخی از این خدمات را با هم بررسی می‌کنیم:
1- ارائه اعتبار معاملاتی
این خدمت دقیقاً شبیه خدمات ارائه وام در بانک‌ها است. کارگزاری‌ها با توجه به گردش مالی (میزان خریدوفروشی که سرمایه‌گذار انجام میدهد) و البته قوانین و سیاست‌های مجموعه خود، مبلغی را به‌عنوان اعتبار معاملاتی در اختیار مشتریان‌شان قرار می‌دهند. آن‌ها هم می‌توانند از این اعتبار برای انجام معاملات بهره ببرند.
2- مشاوره سرمایه‌گذاری
ورود به بازار بورس بدون داشتن دانش و مهارت کافی، کار بسیار نسنجیده و ناپسندی است. در واقع با این کار ریسک زیادی را متحمل می‌شوید و سرمایه‌تان در معرض خطر قرار می‌گیرد؛ اما آیا هرکسی که می‌خواهد در بازار بورس فعالیت کند باید متخصص باشد؟ لزوماً نه! حتی آن‌هایی که کاربلد نیستند هم می‌توانند با استفاده از راهنمایی‌های متخصصان سودهای خوبی از این بازار به دست آورند.
یکی دیگر از خدماتی که بیشتر کارگزاران به مشتریان‌شان ارائه می‌کنند، مشاوره سرمایه‌گذاری است. اینکه چه زمانی کدام سهم را بخرند و چه زمانی کدام سهم را بفروشند. البته ناگفته نماند که برخی از کارگزاران، این خدمات را به همه سرمایه‌گذاران ارائه نمی‌کنند. مثلاً اگر حداقل سرمایه‌گذاری 1 میلیارد تومان باشد، فرد سرمایه‌گذار می‌تواند از این خدمت استفاده کند.
3- تخفیف معاملاتی
در قسمت قبل توضیح دادیم که درآمد کارگزاری‌ها، درصدی از معاملاتی است که توسط آن کارگزاری انجام شده باشد. سقف میزانی که کارگزاری‌ها می‌توانند به‌عنوان کارمزد از مشتریان‌شان بگیرند، توسط سازمان بورس و اوراق بهادار مشخص شده است؛ اما بازار رقابتی باعث شده تا بسیاری از کارگزاران، درصدی پایین‌تر از میزان رایج و عرف به‌عنوان کارمزد ارائه کنند.
در واقع شرکت‌های کارگزاری با انجام این کار، یعنی ارائه تخفیف‌های معاملاتی، قصد تحریک و جذب مشتری را دارند.
در کنار این 3 خدمت اصلی، می‌توانیم به برخی خدمات دیگر مثل کلاس‌های آموزشی رایگان یا پولی، پشتیبانی شبانه‌روزی و … اشاره کنیم.
یک پرسش مهم دیگر! از کجا می‌توانیم به یک کارگزاری اعتماد کنیم؟!! به‌هرحال می‌خواهیم پولمان را با امید و آرزو به آن‌ها بسپاریم! جای نگرانی نیست، نظارت دقیقی بر کارگزاری‌ها وجود دارد.
چگونگی نظارت بر کارگزاری‌ها: بیرون کشیدن مو از ماست!
گرفتن مجوزهای لازم برای تاسیس یک کارگزاری اصلاً کار راحتی نیست؛ اما خب این عالی است! وقتی مطمئن باشید پول‌تان را در دست متخصصین حرفه‌ای گذاشته‌اید که قانون هم آن‌ها را تائید می‌کند، اعصاب‌تان هم آرام است! حالا بیایید با این سخت‌گیری‌ها بیشتر آشنا شویم.
برای اینکه یک شرکت کارگزاری بتواند فعالیت داشته باشد، باید از سازمان بورس و اوراق بهادار مجوزهای لازم را کسب کند. اگر بگوییم مراحل دست‌کمی از هفت‌خوان رستم ندارند، بیراه نگفته‌ایم!
تمام مدیران و حتی کارکنان کارگزاری‌ها تحت قوانین مشخص و معینی فعالیت می‌کنند. هرکس قبل از قبول سِمَت در شرکت‌های کارگزاری، باید صلاحیت علمی، تجربی، عمومی و حتی تحصیلی خود را به متولیان قانون ثابت کند.
یکی از مهم‌ترین سِمَت‌ها در یک شرکت کارگزاری، معامله‌گر است! این فرد همان کسی است که سفارش مشتری را دریافت می‌کند و در بازار ارائه می‌کند. تمامی افرادی که در این سِمَت فعالیت می‌کنند، ملزم به داشتن گواهی‌نامه حرفه‌ای هستند. گرفتن این گواهی‌نامه به آزمون ممکن می‌شوند.
علاوه بر معامله‌گر‌ها، باقی سِمَت‌های مهم مدیریتی و اجرایی کارگزاران هم نیازمند دریافت گواهی‌نامه حرفه‌ای هستند.
به همین خاطر است که می‌گوییم جایی برای نگرانی وجود ندارد؛ چراکه کارگزاری‌ها از فیلترهای سفت‌وسختی عبور می‌کنند.
در بخش بعد به پرسش‌هایی که راجع به انتخاب یک کارگزاری مناسب دارید، پاسخ می‌دهیم.
راهنمای انتخاب کارگزاری مناسب
حالا که می‌دانید منظور از کارگزار چیست و فهمیدید برای انجام معامله در بورس، حتماً باید از طریق یک کارگزار اقدام کنید، بیایید که می‌خواهیم چگونگی انجام این کار را برایتان تشریح کنیم.
از آنجایی که ثبت‌نام در همه کارگزاری‌ها رایگان است و میزان کارمزد هم از طرف نهادهای بالادستی تعیین می‌شود، برای انتخاب باید توجه‌مان را بر خدماتی که توسط کارگزاران ارائه می‌شود معطوف کنیم؛ اما چه خدماتی؟
1- جامعیت
برخی از کارگزاران فقط خدمات مربوط به بورس اوراق بهادار را ارائه می‌کنند؛ اما برخی دیگر از کارگزاران علاوه بر بورس اوراق بهادار در بازار بورس کالا، انرژی و مشتقات هم حضور گسترده دارند. شاید خدمات کارگزار در بازارهای بزرگ‌تر به کارتان نیاید، اما در هر صورت فعالیت همه‌جانبه، نشان از جامعیت کارگزار میدهد که یک ویژگی مثبت است.
2- دسترسی
در گذشته منظور از دسترسی، نزدیکی به موقعیت فیزیکی دفتر یا یکی از شعب شرکت بود؛ اما حالا اینترنت معنی کلمات را هم عوض کرده است. کارگزاری‌ای را انتخاب کنید که سایت و پلتفرمی قدرتمند داشته باشد. در غیر‌این‌صورت ممکن است در بسیاری از مواقع سایت از دسترس خارج شود و شما هم نتوانید خریدوفروش‌تان را سر موقع انجام دهید.
3- تخفیف و اعتبار
در بخشی که از خدمات کارگزاری‌ها گفتیم، به تخفیف و اعتبار معاملاتی هم اشاره کردیم. اگر یک کارگزاری کارمزد کم‌تری نسبت‌به دیگران دریافت می‌کند، می‌تواند گزینه خوبی برای استفاده باشد. اعتبار معاملاتی هم گزینه جذابی است! زمانی را تصور کنید که می‌خواهید یک سهم پرسود را بخرید، اما پول کافی ندارید، اعتبار معاملاتی نجات‌تان میدهد.
4- سیستم معاملات آنلاین (برخط)
سیستم معاملات آنلاین، جدیدترین شیوه‌ای است که از طریق آن می‌توانید اقدام به خرید و فروش سهام کنید. با کمک این سیستم می‌توانید دخالت بیشتری در فرایند خریدوفروش داشته باشید. کارگزار با بررسی برخی حداقل‌ها (مثلاً حداقل مدرک تحصلی لازم دیپلم است.) این سیستم را در اختیار مشتریانش قرار میدهد. به این ترتیب آن‌ها می‌توانند به‌صورت مستیم و در زمان خریدوفروش معاملات مدنظرشان را انجام دهند.
اگر قصد انجام معامله به این شکل را دارید، حتماً کارگزاری‌ای را انتخاب کنید که کم‌ترین اختلال را در سیستمش داشته باشد.
5- مشاوره و تحلیل
راجع به این خدمت هم در بخش خدمات کارگزاری‌ها مفصل صحبت کردیم. حتی اگر قصد استفاده از مشاوره کارگزار را نداشته باشید، باز هم دانستن این موضوع که می‌توانید در صورت نیاز از کمک استفاده کنید لذت‌بخش است.
6- پشتیبانی و آموزش
پشتیبانی قوی و شبانه‌روزی، حداقل انتظاری است که باید از کارگزاری مدنظرتان داشته باشید. درضمن کارگزارانی که برای آموزش مشتریان‌شان برنامه دارند، گزینه‌های بهتری برای انتخاب هستند.
در کنار موضوع خدمات، یک معیار دیگر هم برای انتخاب کارگزار مناسب وجود دارد.
سازمان بورس و اوراق بهادار، هر سال گزارشی از فعالیت کارگزاران رسمی ارائه می‌کند و بر اساس عملکردشان در سال گذشته، به آن‌ها رتبه میدهد. رتبه‌های الف، ب، ج، د!
مسلماً محدود کردن گزینه‌ها به آن‌هایی که رتبه الف را دریافت کرده‌اند، کار بسیار عقلانی‌ای است!
سخن پایانی
برای انجام هرگونه معامله در بازارهای سرمایه، مثل بازار بورس اوراق بهادار، نیاز به یک واسطه دارید. کارگزاران همان واسطه‌ها هستند که نماینده شما در بازار هستند و از طرف شما و به دستورتان، برایتان سهم خرید و فروش می‌کنند.
برای انتخاب یک کارگزار مناسب، به رتبه‌ای که از سازمان بورس دریافت کرده‌اند توجه کنید. همچنین خدماتی که کارگزاران ارائه می‌کنند هم در انتخاب نهایی موثر است. مسلماً دریافت خدمات بیشتر همیشه لذت‌بخش است.